Το να δημιουργείς είναι να σκέφτεσαι πιο έντονα. Ρεβερντί Π.

Τρίτη 13 Οκτωβρίου 2015

Οι πιτσιρίκοι Δημήτρης Ψαθάς




  ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΟΥ Δ. ΨΑΘΑ





Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου τα
γερμανικά στρατεύματα του Χίτλερ κατέλαβαν και την Ελλάδα.
Στα χρόνια εκείνα της Κατοχής (1941-1944) οι Έλληνες μαστίζονταν από την πείνα και την φτώχεια, ενώ παράλληλα οργάνωσαν την Εθνική Αντίσταση με ένοπλες ομάδες στα βουνά και με πολίτες που δρούσαν στις πόλεις. Η Αντίσταση εκδηλωνόταν με ένοπλη δράση αλλά και με διάφορες ενέργειες σαμποτάζ κατά των Γερμανών, οι οποίοι αντιδρούσαν με σκληρότατα αντίποινα: με συλλήψεις και φυλακίσεις, με ανακρίσεις και βασανιστήρια, με θανατώσεις, ακόμα και με ομαδικές βάρβαρες εκτελέσεις αθώων πολιτών.

Μια από τις μορφές αντίστασης ήταν η δράση των μικρών σαλταδόρων, οι οποίοι ανέβαιναν κρυφά σε κινούμενα συνήθως γερμανικά οχήματα από το πίσω μέρος της καρότσας με ένα «σάλτο» (πήδημα) και έκλεβαν τρόφιμα, λάστιχα του αυτοκινήτου (συνήθως τη ρεζέρβα) και διάφορα άλλα χρήσιμα υλικά. Αυτά τα πετούσαν στο οδόστρωμα, από όπου τα μάζευαν τα υπόλοιπα μέλη της οργανωμένης παρέας.






Το διήγημα «Οι πιτσιρίκοι» συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα του χρονογράφου και ευθυμογράφου Δημ. Ψαθά, όπως είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας, η γρήγορη αφήγηση και ο χιουμοριστικός τόνος στην απόδοση δύσκολων καταστάσεων.




Θεματικά κέντρα
     Η αγριότητα των Γερμανών κατακτητών αλλά και η αφέλειά τους.
     Το θάρρος και η ευρηματικότητα των μικρών αγωνιστών της ελευθερίας.


ΔΟΜΗ


ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Γενάρης του ’42 … που τρέμει όλος ο κόσμος».
2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «(Παίρνει τα μέτρα τον ο Πολύφημος …Αφίτερζεν».
3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: «Κι ο Κύκλωπας… έγιναν άφαντοι».

ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ=
1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Γερμανική κατοχή, δυστυχία του κόσμου, αντίσταση
.2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η νίκη της υπεροπλίας του κατακτητή με την πονηριά και την εφευρετικότητα του πιτσιρίκου.
3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η αντίδραση του κατακτητή.



ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ


α. ...σε πείσμα κάθε λογικής εξακολουθεί να ζει και να υπάρχει. Ύστερα από τη φοβερή πείνα του χειμώνα του

Κατοχικό συσσίτιο 
1941-1942, κατά τον οποίο είχαν αποδεκατιστεί οι πληθυσμοί των μεγάλων πόλεων, υστέρα από τόσους θανάτους και εκτελέσεις, θα ήταν λογικό να είχε αφανιστεί όλος ο πληθυσμός της Ελλάδας. Βέβαια αυτή η σκέψη μπορεί να θεωρηθεί υπερβολική, αλλά έχει στόχο να τονίσει την αντοχή στις κακουχίες και στα δεινά του ελληνικού λαού ο οποίος, παρά τις απελπιστικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει, προβάλλει αντίσταση κατά των κατακτητών.
β. .. .βρίσκει πως έχει δίκιο ο Χίτλερ να βραχνιάζει πως οι Γερμανοί είναι έξυπνος και περιούσιος λαός, που προορίστηκε από τη Θεία Πρόνοια να κάβαλήσει όλους τους λαούς που είναι κουτοί. 
 Σύμφωνα με τις ρατσιστικές αρχές του χιτλερικού ναζισμού η γερμανική φυλή είναι βιολογικά, πνευματικά, πολιτισμικά κτλ. ανώτερη από όλες τις άλλες φυλές, που θεωρούνται κατώτερες, ενώ οι Γερμανοί είναι ο εκλεκτός λαός («περιούσιος»), που πρέπει να επικρατήσει σε όλο τον κόσμο υποτάσσοντας ή εξοντώνοντας τους άλλους λαούς. Αυτή η φράση, μαζί με όλο το περιεχόμενο της παραγράφου στην οποία ανήκει, αποτελεί τ ρ α γ ι κ ή ειρωνεία, γιατί στο τέλος του κειμένου θα αποδειχτεί ότι αυτό το μικροσκοπικό χαζόπραμα, όπως θεωρεί ο Γερμανός τον πιτσιρίκο, είναι πολύ πιο έξυπνο από τον εκπρόσωπο της εκλεκτής και έξυπνης φυλής...





Η πονηριά αντιμετωπίζει τη δύναμη. Ο αφηγητής παρομοιάζει το Γερμανό στρατιώτη με το μυθικό Κύκλωπα της Ομηρικής Οδύσσειας, επειδή τα δύο πρόσωπα έχουν κοινά γνωρίσματα: 
ο -Κύκλωπας είναι πανίσχυρος και γιγάντιος, με φοβερή σωματική δύναμη, αλλά και αφελής, αφού πέφτει στις παγίδες του Οδυσσέα. Και ο Γερμανός στρατιώτης του διηγήματος μπορεί να διαθέτει τρομερό οπλισμό, αλλά είναι και αυτός αφελής και πέφτει στην παγίδα του δεκάχρονου αγοριού - και τελικά νικιούνται και οι δύο: και ο Κύκλωπας και ο Γερμανός.
Από την άλλη ο μικρός σαλταδόρος παρομοιάζεται με τον ομηρικό Οδυσσέα. Είναι και αυτός πονηρός και ευρηματικός κι έτσι ξεγελάει το δυνατό Γερμανό και τον νικάει με την πονηριά. Όπως ο πολυμήχανος Οδυσσέας μεθάει τον Πολύφημο, τον τυφλώνει και στο τέλος βγαίνει με τους συντρόφους του από τη σπήλια με πονηριά, έτσι και ο «παμπόνηρος» και ευρηματικός πιτσιρίκος απασχολεί και ξεγελάει το Γερμανό με προσποιητή αφέλεια (προσπαθεί δήθεν να ανάψει το τσιγάρο από το φανάρι του αυτοκινήτου) και τελικά καταφέρνει να πετύχει το σκοπό του, όπως ο μυθικός Οδυσσέας  


ΤεχνικΗ του Εργου
Η ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας, η γοργότητα της αφήγησης και ο χιουμοριστικός τόνος στην απόδοση δύσκολων καταστάσεων, είναι μερικά από τα βασικά γνωρίσματα του χρονογράφου και ευθυμογράφου Δημήτρη Ψαθά. Αυτά τα στοιχεία είναι ευδιάκριτα στο διήγημα «Οι πιτσιρίκοι». 

Γλώσσα: Η γλώσσα του διηγήματος είναι απλή, δημοτική, εκφραστική. Διακρίνονται κάποιοι ιδιωματικοί τύποι (Νιχτς ανάψει, Αφίτερζεν) και εκφράσεις καθημερινότητας (μάπας, καρπαζά, χιτλερία).'Ολα τα ρήματα της αφήγησης, εκτός της αναδρομικής, είναι σε δραματικό ενεστώτα με τον οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα πιο ζωηρά πιο παραστατικά, σαν να συμβαίνουν τη στιγμή που γίνεται η αφήγηση
 Ύφος: Το ύφος του κειμένου είναι αφηγηματικό, χιουμοριστικό, απλό, ηρωικό. 

Το χιούμορ. Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της γραφής του Ψαθά είναι το χιούμορ, δηλαδή η εύθυμη διάθεση με την οποία αντιμετωπίζονται κάποιες καταστάσεις, οι οποίες μάλιστα είναι δύσκολες, ακόμα και δραματικές. Έτσι:
Με χιούμορ παρουσιάζονται οι πιτσιρίκοι, καθώς μιμούνται τους Ιταλούς και τους Γερμανούς.
Εύθυμη διάθεση δημιουργούν οι διάλογοι ανάμεσα στο παιδί και στο Γερμανό, με το ανακάτωμα γερμανικών και ελληνικών λέξεων την ίδια διάθεση δημιουργεί και η σύνταξη (Νιχτς ανάψει — Νιχτς καταλαβαίνει .. .εγώ εσένα καρπαζά κ.ά.).
Τέλος σε κλίμα ευθυμίας κινούνται και λέξεις και οι φράσεις που χρησιμοποιεί το παιδί από την καθημερινότητα: . ..εγώ εσένα καρπαζά. Κλαπ' — Είσαι μάπας — ...ρε Χιτλερία κ.ά.



Το ακραίο χιούμορ του μικρού (ότι θα ανάψει το τσιγάρο απ' το ηλεκτρικό φανάρι του αυτοκινήτου) θυμίζει τις πονηριές και κομπίνες που έκανε ο Καραγκιόζης στους Τούρκους.
Με τη γλαφυρή περιγραφή του επεισοδίου αλλά και τα εύστοχα σχόλια του ο συγγραφέας ειρωνεύεται τη χιτλερική ιδεολογία περί της δήθεν φυλετικής υπεροχής των Γερμανών, που δικαιολογεί την υποταγή και καταπίεση των άλλων λαών. Αυτή η ιδεολογία καταρρίπτεται από μια ομάδα μικρών παιδιών, που με την πονηριά και το θάρρος εξαπατούν και ταπεινώνουν τον πάνοπλο Γερμανό.

Κοντά στο χιούμορ διακρίνουμε και την ειρωνεία, δηλαδή τη χρήση με προσποίηση λέξεων ή φράσεων που το σημασιολογικό περιεχόμενο τους είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του ο συγγραφέας, με στόχο να δώσει αστείο ή χλευαστικό τόνο στο λόγο του.
 Ειρωνεία υπάρχει στα ακόλουθα κυρίως σημεία:
Ο ελληνικός λαός θεωρείται «αναιδέστατος», επειδή σε πείσμα κάθε λογικής εξακολουθεί να ζει και να υπάρχει.
Ο μικρός που συζητάει με το Γερμανό τον ειρωνεύεται, όταν του λέει ότι έμαθε τα ελληνικά {Μπράβο, ρε Χιτλερία. Τα 'μαθες τα ρωμέικά), αφού μπορεί να συλλαβίζει μία και μόνο λέξη (Εν-τά-ξεί).
Σε όλα τα χωρία στα οποία ο Γερμανός καμαρώνει υπεροπτικά για την εξυπνάδα και την υπεροχή της φυλής του, ενώ θεωρεί κουτό τον μικρό, είναι ξεκάθαρη η ειρωνεία του συγγραφέα, αφού στο τέλος αποδεικνύεται το αντίθετο.

Άλλα εκφραστικά μέσα.
α. Κυρίαρχη θέση στο κείμενο έχει ο διάλογος, ο οποίος με τη συντομία του συμβάλλει στη γοργότητα του ύφους και παράλληλα δίνει στην αφήγηση θεατρικότητα και ζωντάνια.
β. Σε πολλά σημεία χρησιμοποιείται η αντίθεση (κακουχίες των Ελλήνων γενικά - εύθυμη διάθεση των πιτσιρίκων, αδύνατοι πιτσιρίκοι - πανίσχυροι Γερμανοί, πονηριά του πιτσιρίκου - αφέλεια του Γερμανού).
γ. Αξιοπρόσεχτη είναι και η τραγική ειρωνεία: ο Γερμανός θεωρεί τους πιτσιρίκους της Ελλάδας «κουτούς» (και το συγκεκριμένο δεκάχρονο αγόρι «χαζόπραμα»), ενώ από την άλλη καμαρώνει για την υπεροχή της δικής του φυλής - και του εαυτού του φυσικά. Όμως η συνέχεια της ιστορίας θα δείξει τα αντίθετα.


ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Είναι αμέτοχος στα γεγονότα (ετεροδιηγητικός), τα οποία παρουσιάζει σε γ΄πρόσωπο.

ΑΦΗΓΗΣΗ είναι χρονολογική: τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν. Υπάρχει ωστόσο και μία αναδρομή ( η αφήγηση του περιστατικού όπου ένας Γερμανός έσπασε το χέρι ενός παιδιού.)

ΧΡΟΝΟΣ: δίνεται στην αρχή του κειμένου, ο χώρος εννοείται (Αθήνα)




Βίντεο της Γεωργίας Κωνσταντίνου

Ο Μικρός ΗΡΩΣ: Το θρυλικό περιοδικό του Στέλιου Ανεμοδουρά που δημιούργησε δύο γεννιές φανατικών και πιστών αναγνωστών, στα 16 χρόνια της συνεχούς κυκλοφορίας του (1953-1968).
Το Site του Μικρού Ήρωα
Αφιέρωμα «Χάρτινοι Ήρωες»


Το ξυπόλυτο Τάγμα-Μια αληθινή ιστορία της Κατοχής που έγινε ταινία

to-ksypolito-tagmaΤα παιδιά του «Ξυπόλυτου Τάγματος» έμειναν στην ιστορία σαν «σαλταδόροι».

Το Ξυπόλυτο Τάγμα - Μια αληθινή ιστορία της Κατοχής που έγινε ταινία



ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

       1. Λιλίκας Νάκου “Η κόλαση των παιδιών”, συλλογή διηγημάτων με ήρωες παιδιά της Κατοχής.
       2. Πέτρου Μπίκου“Των αγγέλων η πείνα”, συλλογή διηγημάτων με ήρωες παιδιά της Κατοχής.
       3. Ιωάννας Τσάτσου “Φύλλα Κατοχής”, συλλογή διηγημάτων.
       4. Άλκης Ζέη“Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου”.
       5. Γαλάτειας Σαράντη “Πασχαλιές”, μυθιστόρημα.
       6. Τερζάκη Άγγελου “Ελληνική Εποποιΐα”.
       7. Ψαθά Δημήτρη “Χειμώνας του ’41”, “Αντίσταση”.
       8. Στέλιου Ανεμοδουρά περιοδικό “Ο Μικρός ΗΡΩΣ”. (Κυκλοφορεί και σε κόμικς. Σχετικό και το τραγούδι των αδελφών Κατσιμίχα: “Πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει, μικρέ μου ήρωα Γιώργο Θαλάσση”).
       9. Ελένης Νικολαΐδου “Οι συνταγές της...πείνας. Η ζωή στην Αθήνα την περίοδο της Κατοχής”, δημοσιεύματα εφημερίδων εποχής.  

1 σχόλιο: