Το να δημιουργείς είναι να σκέφτεσαι πιο έντονα. Ρεβερντί Π.

Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2022

ΕΝΟΤΗΤΑ 6Η - OΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ

 
ΑΣΚΗΣΗ
 
 
 http://online.anyflip.com/udfh/ptyc/


http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/eteroptwtoi.htm


Λειτουργίες  - Χρήσεις των πτώσεων του ουσιαστικού 

Ο ρόλος της πτώσης είναι να συνδέει το ουσιαστικό με το στοιχείο της πρότασης από το οποίο εξαρτάται. Οι βασικές πτώσεις της Νέας Ελληνικής (ονομαστική, γενική, αιτιατική) επιτελούν διάφορες λειτουργίες: συνδέουν το ουσιαστικό με το ρήμα, με άλλο ουσιαστικό, με πρόθεση ή με επίρρημα. Αντίθετα, η κλητική δεν έχει συνδετικό ρόλο, αλλά τη χρησιμοποιούμε μόνο όταν θέλουμε να καλέσουμε ή να προσφωνήσουμε κάποιον.


Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ρήματος 
 Οι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που έχει ένα ουσιαστικό με το ρήμα της πρότασης: 

• Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική, 
π.χ. Η ζωγραφική ανήκει στις καλές τέχνες. 

• Το αντικείμενο, ανάλογα με το ρήμα από το οποίο εξαρτάται, βρίσκεται σε πτώση αιτιατική ή γενική, 
π.χ. Μετέφεραν τον πίνακα με προσοχή. Ο ζωγράφος έδωσε του αλόγου πνοή και δύναμη.

• Το κατηγορούμενο, που αποτελεί συμπλήρωμα των συνδετικών ρημάτων, βρίσκεται: 

α. σε πτώση ονομαστική, όταν δίνει μια πληροφορία για το υποκείμενο του ρήματος, και ονομάζεται κατηγορούμενο του υποκειμένου,π.χ. Ο καβαλάρης φαίνεται επιβλητικός. 

β. σε πτώση αιτιατική, όταν δίνει μια πληροφορία για το αντικείμενο του ρήματος, και ονομάζεται κατηγορούμενο του αντικειμένου, π.χ. Θεωρούν το Ρέμινγκτον σπουδαίο. 


Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ουσιαστικού 

 Οι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που μπορούν να έχουν οι ονοματικές φράσεις (ΟΦ) μεταξύ τους. Για παράδειγμα, στη φράση το μεγαλύτερο μουσείου του κόσμου η ΟΦ του κόσμου, προσδιορίζει την ΟΦ το μεγαλύτερο μουσείο. 

Όταν η ΟΦ που προσδιορίζει μια άλλη ΟΦ βρίσκεται σε διαφορετική πτώση από αυτή, ονομάζεται ετερόπτωτος προσδιορισμός, π.χ. παιχνίδι στρατηγικής (το ουσιαστικό παιχνίδι βρίσκεται σε ονομαστική ενώ ο προσδιορισμός στρατηγικής σε γενική) 

Όταν η ΟΦ που προσδιορίζει μια άλλη ΟΦ βρίσκεται στην ίδια πτώση με αυτή, ονομάζεται ομοιόπτωτος προσδιορισμός, π.χ. Στο μουσείο μάς υποδέχτηκε η κυρία Αναγνωστοπούλου, η ξεναγός (ο προσδιορισμός ξεναγός βρίσκεται στην ονομαστική, όπως και η ΟΦ που προσδιορίζει: η κυρία Αναγνωστοπούλου). 


ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ / ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ 


-       Οι πτώσεις δείχνουν τη σχέση που μπορεί να έχουν οι ονοματικές φράσεις μεταξύ τους.

-       Όταν η ονοματική φράση (ουσιαστικό) που προσδιορίζει μια άλλη βρίσκεται στην ίδια πτώση με αυτή, τότε ονομάζεται ομοιόπτωτος προσδιορισμός (π.χ. «Είναι ο φίλος του, ο Αλέξης»). Αντίθετα, όταν βρίσκεται σε διαφορετική πτώση, ονομάζεται ετερόπτωτος προσδιορισμός (π.χ. «Είναι ο φίλος του αδερφού μου»).

-       Οι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί είναι συνήθως σε πτώση γενική, η οποία μπορεί να δηλώνει:

¨      Τον κτήτορα («Το αυτοκίνητο του πατέρα μου»).
¨      Το δράστη μιας ενέργειας και ονομάζεται γενική υποκειμενική («Ακούγεται το σφύριγμα του ανέμου»).  
¨      Τον αποδέκτη μιας ενέργειας και ονομάζεται γενική αντικειμενική («Οι νέοι είναι συντελεστές πρόοδου»).
¨      Τον τόπο («Το κρασί της Λήμνου είναι εξαίσιο»).
¨      Το χρόνο («Τα επιτεύγματα του αιώνα μας είναι θαυμαστά»).
¨      Τις διαστάσεις («Έχτισε σπίτι με συνολική έκταση διακοσίων τετραγωνικών»).
¨      Την ιδιότητα («Τους ακολουθούσαν τα πουλιά της θάλασσας»).
¨      Το σκοπό ή τη χρήση («Παράγγειλε τα ρούχα του γάμου»).
¨      Την αιτία («Τον αρρώστησε ο πόνος του χωρισμού»).
¨      Το σύνολο και ονομάζεται γενική διαιρετική («Η πλειοψηφία των μαθητών θέλει ένα καλύτερο εξεταστικό σύστημα»)
¨      Κ.λπ. 

      Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται:

¨      Για να ορίσουν ακριβέστερα το ουσιαστικό που προσδιορίζουν, προσθέτοντας ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα σ’ αυτό ή απλώς για να το χαρακτηρίσουν και ονομάζονται παράθεση («Του μίλησα για την αγάπη, το πιο όμορφο συναίσθημα»). 
Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί με αναφορική πρόταση, οπότε εννοείται το «ο οποίος, -α, -ο», («Του μίλησα για την αγάπη, η οποία είναι το πιο όμορφο συναίσθημα»).
 Παράθεση θεωρείται και ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που δηλώνει τη σχέση περιέχοντος και περιεχομένου («ένα ποτήρι νερό»), διαιρεμένου όλου και εκείνων που το αποτελούν («ένα κοπάδι πρόβατα») κ.λπ.

¨      Για να διασαφηνίσουν-επεξηγήσουν το ουσιαστικό που προσδιορίζουν, όταν η έννοια του είναι γενική και κάπως αόριστη και ονομάζονται επεξήγηση («Εγώ είμαι, ο Γιώργος»), οπότε εννοείται το «δηλαδή».

Πώς μπορούμε να διακρίνουμε την παράθεση από την επεξήγηση:

Στην παράθεση από μια έννοια ειδικότερη (μερικότερη) πηγαίνουμε σε μια άλλη έννοια γενικότερη. Η πορεία δηλαδή είναι από το μερικό στο γενικό (π.χ. «Η Κατερίνα, η φίλη μου, κέρδισε το στοίχημα.»).

Στην επεξήγηση συμβαίνει το αντίστροφο, από μια έννοια δηλαδή γενικότερη πηγαίνουμε σε μια έννοια μερικότερη. Η πορεία είναι από το γενικό στο μερικό (π.χ. «Η φίλη μου, η Κατερίνα, κέρδισε το στοίχημα.»).

https://content.e-me.edu.gr/wp-admin/admin-ajax.php?action=h5p_embed&id=768289&fbclid=IwAR08zMHUZ3DPDn287Np5YeQHGMTrN1lKapZ88m_ON8ht6eBBAbnO064XwcM


 
 
 ΠAPAΓΩΓA OYΣIAΣTIKA



Α. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΠΡΟΘΗΜΑΤΑ

     Τα πιο συνηθισμένα προθήματα είναι τα αχώριστα μόρια. Αχώριστα μόρια είναι οι λέξεις (παραγωγικά μορφήματα) οι οποίες δεν στέκονται μόνες τους στο λόγο και χρησιμοποιούνται μόνο για την παραγωγή άλλων λέξεων.

Τα αχώριστα μόρια χωρίζονται σε λόγια και μη λόγια (ή λαϊκά).

     1)  Τα λόγια αχώριστα μόρια προέρχονται:

 α) από προθέσεις της Αρχαίας Ελληνικής:

Δια- (δι-): (διαμοιράζω) / Επι- (επ-, εφ-):  (επίγειος) /  Εισ-:  (εισέρχομαι) / Εκ- (εξ- ): (εκδημοκρατισμός) /   Εν- (εμ-, εγ-, ελ-):  (ενυπάρχει) /   Περι-: (περικυκλώνω)   /   Συν- (συ-, συμ-, συγ-, συλ-, συρ-, συσ-):  (συνδιδασκαλία) /  Υπο- (υπ-, υφ-):  (υποσύνολο)



Σημείωση: Σύμφωνα, όμως, με τους Κλαίρη και Μπαμπινιώτη (2005) και ορισμένες προθέσεις της Νέας Ελληνικής (πέραν αυτών που χαρακτηρίζονται απαρχαιωμένες) εξελίχθηκαν παράλληλα και ως προθήματα, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται άλλοτε ως ελεύθερα στοιχεία με ένα όνομα, έχοντας καθαρά προθετική ονοματική λειτουργία (π.χ. από το σχολείο) και άλλοτε ως προθήματα για την παραγωγή λέξεων / ρημάτων, έχοντας καθαρά προθηματική λειτουργία (αποβάλλω). Ενδεικτικά αναφέρονται μερικές και οι αντίστοιχες σημασίες τους:
        Ανα-:  (ανανέωση) /  Αντι- (αντ-, ανθ-): (αντιδήμαρχος) / Απο- (απ-, αφ-):  (απογαλακτισμός) / Μετα-:  (μεταγραφή) / Παρα-:  (παραπαιδεία) / Υπερ-: (υπερπαραγωγή)



β) από παλαιότερες λέξεις ή μέρος λέξεων της Νέας Ελληνικής:

Αμφι-:  (αμφίπλευρος) /  Αυτο-:  (αυτοάμυνα) /   Αρχι-:  (αρχιστράτηγος) /     Γεω-:  (γεωγραφία) /  Δι- (δισ-):  (δισύλλαβος /δισδιάστατος) / Διχο-:  (διχόνοια) / Δυσ-: (δυστυχία) / Ενδο-:  (ενδοοικογενειακό) / Ευ-:  (ευυπόληπτος) /  Ευρω-:  (ευρωεκλογές) /  Ημι-:  (ημιπερίοδος) / Παν-:  (πανάγιος) / Υδατο- και υδρο-:  (υδατόπτωση /υδροδυναμική).

     
  2) Τα μη λόγια ή λαϊκά αχώριστα μόρια με τις αντίστοιχες σημασίες τους είναι τα εξής:

     Στερητικό α-: δηλώνει γενικά άρνηση (στέρηση ή έλλειψη). Το στερητικό α- γίνεται αν- όταν το β΄ μέρος της λέξης αρχίζει από φωνήεν, π.χ. ανάξιος /ανέτοιμος κ.λπ. (εξαίρεση αποτελούν οι λέξεις: αήττητος, αόρατος, άοπλος, αόριστος, άυπνος, άυλος, άοκνος) /  Στερητικό ανα-: δηλώνει αντίθεση προς κάτι (αναδουλειά) /  Ξε-:  (ξεκούραση). Όταν το β΄ μέρος της λέξης αρχίζει με φωνήεν τότε το ξε- προσαρμόζεται αναλόγως (ξε + άγρυπνος =ξάγρυπνος).


Β) ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΕΠΙΘΗΜΑΤΑ - ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ:

Τα ουσιαστικά παράγονται και με την προσθήκη επιθημάτων-παραγωγικών καταλήξεων και έχουν ποικίλες σημασίες. Πιο συγκεκριμένα οι δηλώσεις και οι αντίστοιχες παραγωγικές καταλήξεις είναι:

¨       Υποκορισμό: καταλήξεις -ούλα (μανούλα), -οπούλα (βοσκοπούλα), -ούλης (ομορφούλης), -όπουλο (κατόπουλο), -ούδι (αγγελούδι), -κας (μπαμπάκας), -άκι (παιδάκι), -άκης (Γιωργάκης), -ίτσα (γατίτσα). -άκος (δρομάκος).

¨      Μεγέθυνση: καταλήξεις -άρος (παίδαρος), -αράς (κοιλαράς), -άλας (κεφάλας), -ακλάς (φωνακλάς), -αρόνα (σπιταρόνα), -ούκλα (ψαρούκλα), -ούρα (χαιρετούρα), -άτορας (συμβουλάτορας).

¨       Πρόσωπο ή επάγγελμα: καταλήξεις -ας (κλειδαράς), -έας (κουρέας), -ιέρης (πορτιέρης), -δόρος (τορναδόρος), -ίστας (πιανίστας, ο), -ίστα (πιανίστα, η), -τζής (ταξιτζής), -της (ράφτης), -τής (αθλητής), -ιώτης (στρατιώτης), -ίτης (τεχνίτης), -ιάς (βαφιάς), -ιστής (ποδοσφαιριστής), -ίστρια (τραγουδίστρια), -άρης (βαρκάρης),      -ιέρα (καμαριέρα).

¨       Τόπο: καταλήξεις -είο (βιβλιοπωλείο), - ικο (μπακάλικο), -ιά (ρεματιά), -ία (Αγγλία), -δικο (ψιλικατζήδικο), -τήριο (δικαστήριο),   -τήρι (εργαστήρι).

¨       Όργανο ή σκεύος: καταλήξεις -έας (προβολέας), -ιέρα (τοστιέρα), -τήρας (ανεμιστήρας), -της (διακόπτης), -τρα (χύτρα), -τήρι (ανοιχτήρι), -τήριο (πληντύριο), -ερό (τσαγερό).

¨    Ενέργεια ή αποτέλεσμα ενέργειας: καταλήξεις -εία (θαραπεία), -ειά (δουλειά), -εια (καλλιέργεια), -άλα (τρεχάλα), -(σ/ξ/ψ)η (βράση), -ία (επιτυχία), -ιά (μαχαιριά), -ιμο (πλύσιμο), -μα (ζέσταμα), -μός (σκοτωμός), -μη (πληρωμή), -το (βογκητό), κ.λπ.

¨    Κατάσταση ή ιδιότητα: καταλήξεις -άδα (φρεσκάδα), -οσύνη (καλοσύνη), -ότητα (οικειότητα), -ύτητα (ταχύτητα), -εια (απάθεια), -ίλα (ξινίλα), -ιλίκι (νταϊλίκι), -μάρα (κουταμάρα), -ούρα (θολούρα), -ιά (ζαστασιά).

¨       Θεωρία, τέχνη ή γνώση, επιστήμες, τρόπο συμπεριφοράς: καταλήξεις -ικά (μαθηματικά), -ική (ζωγραφική), -ισμός (ρεαλισμός).

¨       Φυτά: κατάληξη -ιά (πορτοκαλιά).

¨       Χρώματα: κατάληξη -ί (θαλασσί)..

Ουσιαστικά της νέας ελληνικής παράγονται με την προσθήκη ποικίλων παραγωγικών καταλήξεων-επιθημάτων:

α) ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ
Παίρνουν συνήθως καταλήξεις που δηλώνουν:
 το πρόσωπο που ενεργεί (π.χ. εκπαιδεύω → εκπαιδευτής, τραγουδώ → τραγουδιστής)
την ενέργεια που γίνεται ή το αποτέλεσμα της ενέργειας (π.χ. διώχνω → διωγμός, κλαδεύω → κλάδεμα, φυτεύω → φυτεία)
το όργανο ή το μέσο μιας ενέργειας (π.χ. κινώ → κινητήρας).
τον τόπο μιας ενέργειας (π.χ. παρατηρώ → παρατηρητήριο).
Β) ΑΠΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό ουσιαστικών, τα οποία διακρίνονται ανάλογα με τη σημασία τους στις εξής κατηγορίες:
Υποκοριστικά ή χαϊδευτικά: όσα παριστάνουν μικρή τη σημασία της πρωτότυπης λέξης. Αυτή η σημασία έχει σε πολλές περιπτώσεις και χαϊδευτικό χαρακτήρα. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των υποκοριστικών ή χαϊδευτικών είναι οι εξής: -άκι (π.χ. σπίτι → σπιτάκι), -άκης (π.χ. Κώστας → Κωστάκης), -ίτσα (π.χ. πόρτα → πορτίτσα), -ούλα(π.χ. βροχή → βροχούλα).
Μεγεθυντικά: όσα παριστάνουν μεγάλη τη σημασία της πρωτότυπης λέξης. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των μεγεθυντικών είναι -άρα (π.χ. καρπούζι → καρπουζάρα), -αράς (π.χ. ψεύτης → ψευταράς), –αρος (π.χ. ποντικός → ποντίκαρος).
Περιεκτικά: όσα δηλώνουν τον χώρο που περιέχει ένα πλήθος από εκείνα τα οποία δηλώνονται στην πρωτότυπη λέξη. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των περιεκτικών είναι: -ιά (π.χ. καλάμι → καλαμιά), -ώνας (π.χ. ελιά → ελαιώνας).
Εθνικά (ή πατριδωνυμικά): όσα δηλώνουν τον άνθρωπο που κατάγεται από κάποιον τόπο. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των εθνικών ουσιαστικών είναι: -ίτης (π.χ. Μεσολόγγι → Μεσολογγίτης), -ώτης (π.χ. Σούλι → Σουλιώτης), –ανός/-ανος (π.χ. Αμερική → Αμερικάνος, Σύρος → Συριανός), -ινός(π.χ. Τρίκαλα → Τρικαλινός), -ιός (π.χ.Θεσσαλονίκη → Θεσσαλονικιός).
Τοπικά: όσα δηλώνουν τόπο. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των τοπικών είναι: -αριό (π.χ. καμπάνα → καμπαναριό),-άδικο και -ίδικο (π.χ. σίδερο → σιδεράδικο), -είο (π.χ. ταμίας → ταμείο).
Επαγγελματικά: όσα δηλώνουν επάγγελμα. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις των επαγγελματικών είναι: -άς (π.χ. λάδι → λαδάς), -αρης (π.χ. φούρνος → φούρναρης), -τζής (π.χ. καφές → καφετζής).
Ανδρωνυμικά: όσα χρησιμοποιούνται για γυναίκες και προέρχονται από το βαφτιστικό ή οικογενειακό όνομα του άντρα. Η πιο συνηθισμένη κατάληξη είναι: -αινα, π.χ. Γιώργος → Γιώργαινα.
Άλλες συνηθισμένες καταλήξεις ουσιαστικών που προέρχονται από άλλα ουσιαστικά είναι: -ιά (π.χ. λεμόνι → λεμονιά), -ιστής (π.χ. άνθρωπος → ανθρωπιστής), –ισμός (π.χ. χριστιανός→χριστιαμισμός)κ.α..
γ) ΑΠΟ ΕΠΙΘΕΤΑ
Παράγονται αφηρημένα ουσιαστικά που δηλώνουν ιδιότητα σχετική με αυτή που έχει το επίθετο. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις είναι:
-άδα (π.χ. έξυπνος → εξυπνάδα),
-ίλα (π.χ. κίτρινος→ κιτρινίλα),
-οσύνη (π.χ. δίκαιος → δικαιοσύνη),
-ότητα (π.χ. τρυφερός → τρυφερότητα),
 (π.χ. ψυχρός→ ψύχρα) κ.α.


 ΠAPAΓPAΦOΣ – ΠΛAΓIOTITΛOI





interactive book από τις δραστηριότητες του e-me content, της Δέσποινα Καψάλη, για τη "Συνοχή κειμένου" στα νέα ελληνικά,

https://content.e-me.edu.gr/wp-admin/admin-ajax.php?action=h5p_embed&id=700274&fbclid=IwAR1YtHUn1OTkYHZIsIjwOHKYRD5MO4I476wK1dxuNwA1uomsn6GWnci_o1w#h5pbookid=700274&section=top&chapter=h5p-interactive-book-chapter-3a9f6813-b443-4b4a-b974-4d1e9a53141d




ΠΗΓΕΣ
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α-Β-Γ Γυμνασίου)
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4008,17987/

https://blogs.sch.gr/kontsapra/author/kontsapra/


 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/621/4007,17982/

 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/346/2308,8824/
 http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/Paragogi-Sinthesi-NE.htm

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου